STAND TOGETHER

Dardaaran

Mar waliba oo la iga casuumo  aroos waxaa buuxi jiray qalbigeyga farxad maba kusii jirto marka qof aan aqaano ama qaraabo nahay arooso.

Sanadkaan waxa uu ii lahaa dareen  gaar ah waayo waxaa aroosay dad badan oo ii dhaw taasna waxa ay igu dhalisay inaan siiyo  dadkaas dardaaran iyo talooyin  haba iska yaraadaane.
Dardaarankaan waa mid aan ugu tala galay saaxib igu qaali ah laakin waa mid aan is leehay dadka oo idil ayuu la dardaarmaya anigaba aan iska billaabe.
Inkasta oo aan guursanin wali hadana waxaan ogahay  in “Guurku”  yahay mas’uuliyad weyn una baahan in looga soo baxo sida ugu wanaagsan si loo helo bulsho wax tar leh.
Lammaanaha kalgaceyl kuwada noolaada waxa ay soo saaran caruur maskax furan oo mustaqbal fiican leh.

Halkaan waxaan jeclahay  inaan kusoo gudbiyo dardaarn aan u qoray qaab suugaan ah inkasta oo aan eheyn abwaan waxaa ka buuxa deel-qaaf taasna waan idinka raali gelinaya.
Hore waxaan u qoray dardaaran laakin kaas waxa uu ku wajahana madaxda hadana waa guurka.

“ Duceysanoow heedhe
Dardaarankaan horuu qaado
Dadab-galkiina Daa’im ha dhowre.
 Dharka uun ii dhaq maaha
Dhuuniga ii dhaweey maaha
Dharaar iyo habeen dhammaan
Ku qeyla dhaami maaha .
 Dhib yaro dhaca dabadeed
Dacar dillaaci maaha
Dharbax oo  dalaaq maaha
 Duruus ha doonan maaha
Deriska how degan maaha
Dabuub dhoohan iyo dhawaq
 dhibaaya dheh maaha
Duhur waliba dhaliil maaha
Dulqad la’aanoow maaha
Diidmiyo daneyn la’aan maaha
Darajadana ka durji maaha
 Duceysanoow heedhe
Kaliga doobi maaha
Dhawaqeed ha dhegeysan maaha
Dulmi la doon doon maaha
Xaqana dudsii maaha
Dood haddey timaadana
Afka ka dabool maaha .
 Duceysanoow heedhe
Dardaarankeygu waxaa waaye
Daacada Eebe doon waaye
Dariiqi Rasuulka (scw) raac waaye
Deganaashiyo diirsi hel waaye
Dahabadaadaa daryeel waaye
Dhallaan daadaheey waaye
Ka duwanaaw daciif waaye.
 Daar weyn dhisoo dhowr waaye
Dadaal dheeriya sameey waaye
Dhuux iy dhiig wadaag waaye
Kalgaceyl dhameystir waaye
Dhawaq diiran iyo dheelsiin waaye
 Danta guud ilaali waaye
Dhugasho fiican lahaaw waaye
Daryeel oo daweey waaye
Daaha daakira waaye
Tahajudkana dukada waaye
Denbi ka duceysta waaye
Dar ilaah u noolaada waaye
 Dayaxa  sare u duula waaye
Dulmi how dhaweyn waaye
Dirirna ka daay waaye
Ul iyo diirkeed ahaada waaye
Iskuna duubnaada daa’im  waaye”

Wabillaahi Towfiiq.

Dardaaran.

Dadka yaan  la Daalin

Yaan la daba rogin

Dooqoodana la Dhicin.

Dalka yaan la Dumin

Dibbad loo Dareerin

Darajana la waayin

Dumarka yaan la Dooxin

Asaay la dul saarin

Dayac loo bareerin

Dhallaanka yaan la Dhaawicin

Dariiqa laga Doorinin

Dibna loo Dhaliilin

Dulucdiyo dhawaaqeyga

Danta aan u daadago

Dulmiga hala Daayo

Dilka hala Dhaafo

Doorashada hala dhowro

Dimoquradiyada daadiyaha

Dadkana yaan la dinbaajin

Doorane waa Diyaare

Degaanka hanalo dejiyo

Ninkii doona daraja dheeriyana

Dariiq loo mara dhigan

Dhan kali aan ka dhugto

Daahir hala sii daayo

Dahabo yaan wax loo dhimin

Dhaawacyada yaan la dawa tirin

Digtoorada ha dul joogaan

Dugsiyadana dib haloo furo.

Daalim aan usii digo

Garsoore haloo daayo

Dilaaye daqiiqad dabadeed

Dilbaa u danbeeye

Dardaaran aan ku sii daro

Midnimadaa dan noo ah

Maanshaqeynta dahaba

Duhur yaan nala xadin

Dal jir wada ahaano

Ninkii dayaca deyrkiis

Diiwaanka qarankiyo

Taariikhda halagu dhigo

Naceyb hanagala daayo

Daacad wada ahaano

Dar Alle u dhaqaaqno

Ugu danbeyntiina dadkeygow

Dadaalkeyga waajibkiyo

Dardaaranka kama daalo

#Dardaaran

Maxamed M Axmed Baari

30/5/2014

Sourate Al Kahf par Maher al Muaiqly

Maan Goror.

Maan Goror.

“Qoraalkii igu soo gaar
Qaahira qaararkeede.Qalbigisu qeexay niinkiiQoray qadaadufkaase.Qowm horaa ku khasaarayKana Qalama weeynaayeAsna Qaadir hadduu yiraaKu quus qaada doonyeQowl qallafsanuu ahaaQorsho laga lahaayeCulimaduu u quuri waayeQiimahoodi qeexnaaye.Qalad buu ka maaganaQadarina muu quurineIsma qabtaha qeylinaayaQalin yuu idinku qaldina". 

Waxaa dhici karta qofku inuu rabo inuu noqdo caan markaas”Yoolkiisu” waxa uu ka dhigtay sida uu ku noqon lahaa caan .

Si uu u gaaro heerkaas waxa uu sameynayaa qorshe. Qorshahaas dadka wanaagsan waa mid u leh nidaam iyo mabaadi’ kuwaas oo aan waxba u dhimeyn qiimaha iyo qaayaha uu leeyahay qofkaas iyo waxa ku hareerreysan. Tusaala ahaan ma dejisanaayo qorshe ka hor imaanaya Diintiisa iyo wanaaga dadkiisa.

Laakin qofka aan kala jecleyn wanaag iyo la’aantiis waxaa dhacda inuu wax badan isku lifaaqo si uu u gaaro yoolkiisa kamana fikiro dadka kali ama waxa ku hareererysan, ma ilaaliyo anshax iyo sharaf toona mana kala yaqaan dariiqa furan ee la maro iyo kan xiran (howtul hamag).

Waayadi Dowladi dhexe kadib, dalku waxa uu galay fowdo taas oo keentay in dadka qaar  sameeyaan wixii kusoo dhaca maadama uusan jirin nidaam loo wada hoggaaansamo, waxaa dhacay dagaalo badan oo marba waji cusub lahaa.

Wax yaabaha cajiibka lahaa waxaa ka mid ah in qofkii raba inuu caan noqdo ama magac yeesho uu sameeyn  jiray wax laga naxo sida inuu is-baaro dhigto” Jid Gooyo”. Qofka is-baarda leh waxa uu ka ahaa caan goobtaas, waxa uu isku dayi jiray  inuu sameeyo wax yaabo uu uga duwanyahay is-baarooyinka kale.

Qaarba dadka miisami jiray si looga qaado lacag u dhiganta culeyskooda,  qaar kalina waxaa la oran jiray qofka maanta nasiib ayaad leedaahay kaliya hees qaad waa lagu deynaaya.

Intaas kadib waxa dhacday in la billaabo shirarkii nabadeynta iyo  heshiisiinta, Nin ka mid aha hogaamiyaashi  waagaas jiray  ayaa maalin loo diiday shir inuu ka qeyb galo waayo mid kali oo metala beesha ayaa galay,  waxaana lagu yiri “shirka waa loo dhanyahay ee iska laabo”

Afka ayuu furtay isaga oo ku dhawaaqaya mid ka mid ahaa raggi fadhiyay  shirka kadibna yiri “ Hebel ayaa galay anna waa la i celinaya ciddeyduba yeeli meyso”.

Halkaas ayuu gaaray Maan Gororka raggii mudda dheer dalka qasay ee dhibkoodi  illa hadda aan ka kaba la’nahay.

Ninki raba inuu noqodo hoggaamiya caan ah, waxaa lagu yiqiin inuu dagaalo badan galo billaawga si uu u helo aqoonsi iyo magac lawada garto.

Yool ayey lahaayen oo ahaa side magac u yeelata meelna uga talisa laakin qorshaha ay ku sameynayeen ma eheyn midkii habboona, waxaana loo baahnaa in ay si xilkasnimo ku jirto u heshiiyaan Nidaam iyo kala danbeyn abuuraan, markaasna  qof waliba magac iyo waji fiican bulshada ku yeesho sida ka dhacday gobolada qaar.

Ugu danbyen natiijadi waaxa ay noqotay in ay dhaxlaan magac xun, iyaga oo maanta kuwii nool ay ku jiraan ganbad waayo cid u heysa malahan waji wanaaag oo ixtiraamba, waxaanla laga yaaba in lagu qabsado arrin uu hore u sameeyay .

Sido kali, mid ka mid ahaa hoggaamiyaashi ayaa galay baarlamaanka, waxana la weydiiyay bal sida uu u arko howsha baarlamaanka .

Waxa uu ku jawaabay " Hebel (Magaciisa ayuu sheegay) oo maanta hal cod leh kawarama oo haddii la rabo la diidaayo".

Kasoo gudub e kaas waxa uu ahaa rag rabay in ay magac ku helaan Qoray  caaraadi iyo qaab qaldan waana khasaaren dhammaantood. Maanta waxaa soo if-baxay rag iyaguna doonaya in ay caan ku noqdaan Qalin caaraddii,raggu waa kuwa wax yaqaan laakin qaab qaldan wax iyaguna isku milqay ama aan ka hadleyn wixii ay barteen ee faraha la gelaaya wax aan eheyn majaalkooda.

Waxaan dhawaan baratay maahmaah Indonesia laga yaqaan oo ah “NINKII RABA INUU CAAN NOQDO KACBADUU KU KAADSHAA”.

Waxa ay billaabeen fikrado jah wareerin ah oo dhallintii Soomaaliyeed lagu marin habaabinaayo.

Fikradda la wado looma eegin dhaqanka suuban ee  Soomaalida iyo Diintooda sharaftada badan ee Islaamka ee waxa wax marjic looga dhigay wax aysan soomaalidu garaneyn .

Kuwaan wax qoraaya waxa ay caan ku nqodeen waaydi danbe in ay sameeyaan qoraalo lagu caynaayo culimada sharaftoodana wax loogu dhimaayo, waxa ay ku xad gubeen qiimahi ay lahaayen culimadu ayaga oo ka tillaabsady dhaqankii suubana ee Soomalaida lagu yiqiinay ee ahaa sharfida iyo ixtiraamka culimada.

Waxaa yimid kuwa aan aqoon dheer u leheyn Diinta oo dhahaaaya culimadaan sida ay rabaan ayey u fasireen Diinta waxa ay wadaana wax kama jiraan.

Lama dhahaayo culimadu ma qaldami karaan laakin qalad kasta waxa uu leeyahy qaab loo saxo.

Haddii wadaad wax si u sheego aan sax eheyn waxaa jooga culima badan oo saxaaya sidaasna ayaana isaga iyo dhammaan ummadu wax u ogaanayaan qaabkaas ayaana waligeed la ahaa.

Hadda waxaa soo badanaaya  rag aan eheyn wadaad kadibna leh waxaan sharraxeyna  Diinta waayo anaga si sax ah u fahanay. Wadaadna iska dhaafa warkiisa waayo lama heysto casrigaan la joogo ee   waqti kali ayuu noolyahay.

Dadka nuucan ah waxa ay adeegsadeen warbaahin badan si ay farriintooda u gaarsiiyaan dadka qoraala badana waa sameeyen ha ahaadaan qormooyin ama buugaag.

Intaas iyo naceyb wadaad kuma ekaane waxa ay maanta gaareen in ay Diintaba fara gashtaan oo dhahaan saan ayaa sax ah saan sax ma aha ayaaga oo Maan gororsan wax ku miisaamaya.

Qof waliba oo dhahaaya ama ka hadlaaya arrimaha Diinta waxa looga baahanyahay shuruudo la’aantoodna ugama hadli karo Diinta mana fatwoo karo.  Tusaale qof aanan garaneyn sida wax loo daweeyo sidee buu u dhihi karaa qofkaan ha qaato dawadaan hana u qaato sidaan iyo sidaas.

Dadkaan ha bartaan Diinta kadibna haka hadlaan looma diidana laakin ha daayan bawsiga ay ku hayaan Diinta .

Fikradaha    ay kasoo min guuriyeen reer-galbeedka ma ahan mid cusub laakin waxaa cusub in ay soo qaadan Soomaali kadibna lagu qoro afkeena sidoo kali waxaa jiray ajaanib  ayaga ka horeeyay oo isku dayay in ay fikradaan abuuraan laakin ku guu darreystay walibana ka aqoon badna kana maal badnaa oo adeegsanaayay qaab waliba.

Ilaah ayaa mahad leh kaas oo naga dhifay dad Muslimiin ah.

Soomaalidu waxa ay leedahay Culimo kuwaas oo had iyo jeer diyaar u ah tusinta iyo tusaaleynta dadkooda.

Hadaba, anigu waxaan u fahmay kuwaan sidii kuwii qoriga ku caan baxay laakin aakhir xumaaday, waayo iyaguna waxa ay doonayaan magac dheer iyo in ay gaaran meel lakain dariiqa ka qalloocday bilaawgiiba.

Hadii aad  wax qoreyso waxaa jira ansahx iyo qaab wanaagsan ooo wax loo qoro, waliba Soomaalidu waa dad Muslimiin ah mana aqbalayaan  fikradaha wareersan ee lala cararaayo maalmahaan danbe ee kuwa wax qorayoow ha is daalina oo dadkiina dhinac ka raaca.

Qaarba leh waxaa naloo diidaya inaan wax qorno, inaan fikirno ama aan hal abuurkeena soo bandhigno.

Adeer dhammaan cid kuu diideysa malahan waayo Soomaalidu waxaa ku jira abwaano, qoraayal caan ah intuna jawigaan ayey ku noolaayeen waligood, haddii aad wax toosan la imaado sharaf iyo maamus ayaad mudantahay laakin wax qalloocan iyo Maan Goror-kaan cidi qaadanmeyso, waxaana ku leenahay naga jooji walaal dhib la’aan.

Saaxibkeey Awdali, waxa uu yri isaga oo ka hadlaaya ansahaxa qoraalka.

"Intii xun ku qeexa maaha
Qabiilka ku faafi maaha
Dharaar ku qaxweena maaha
Qab iyo is qallooci maaha
Afkiyo dhaqamada qalaadna
U qiiro jabbaani maaha".

Maamul Goboleed mise Hoggaamiye Qabiileed???

Sidaan lawada socono, waxaan qaadanay qaab maamuleedka loo yaqaan “Federaal” waayihii danbana waxaa lagu mashquulsana in la dhiso ama la hir geliyo nidaamkaas.

Hadaba markii uu soo baxay nidaamkaan waxaa billaawday walaac badan oo  ka yimid qeybaha kala duwan ee bulshada, iyada oo waliba ay jiraan dad si gaar ah uga digay nidaamka Federaalka kuna micneyay fikrad cusub oo shisheeyuhu uga dan leeyahay gacan ku dhigista dalka mar kali kana dhigan     “Qeybi oo xukun”.

Sidoo kali waxaa jira qeyba kali oo iyaguna taageersan nidaamkaan haba ugu horeeyaane siyaasiyiintu kuna micneyay qaabka ugu wanaagsan oo manta lagu xalli karo dhibka jira.

Aniga fikrad ahaan inaan qaadano federal waan kasoo horjeeda, hadana saas ay tahay waxaan aaminsanahay inuu  soca kara nidaamkaan haddii loo helo  nidaam iyo qaanuun u degsan kana duwan qaabka uu hadda ku socdo  oo ah qaab aan loo meel dayin, waxaana daliil u ah in aysan jirin wax haga maalin kasta buuqa ka jira maamulka cusub ee la dhiso ama mid hore u jiray oo dowlada dhexe isku dhacaan kadibna kala qaata warqadaaha.

Bal iisheg Maamul Goboleed aasaasidise la isku qaban? Xitaa haddii la isku qabto laakin qaab Soomaalinimo ay ku jirto loo xalliyo waa fiicnaa leheed laakin waxaa xalliya ama la aada dal shisheeye si loo soo dhameeyo khilaafaadka.

Haddii aan usoo laabto ciwaanka maqaalka,  waxaa iga keenay markii aan arkay qaabka wax u socdaan ee aan waxba ka duwaneen waqtigii hoggaamiya kooxeedkii ( dagaal oogayaashii) dalka ka tali jireen, maxaa yelay ma jirin nidaama ama qawaanin kala hagta, awood kala qeybsan iyo kala danbeyn  nin walibana waxa uu sameyn jiray wixii kusoo dhaca maalintaas, hadana waa sidi oo kali waayo kama muuqato nidaam dowladeed kuwa hadda hoggaanka haya , waxaana jira wax yaaba badan oo ay isga egyihiin sida:

1/ Nidaam iyo Qaanuun: ugu horeyn ma jiro qaab ama nidaam cad oo loo dejiyay la islana ogyayahnay oo loo dhiso Maamul goboleedyada marka laga reebo in ay is raaci karaan laba gobol iyo ka badan.

La isma weydiin su’aalaha soo socda, haddii la is weydiiyayna looma keenin xal.

Yaa xaq u leh inuu hogaamiyo Maamul Goboleed? Waa su’aal taagan, imisa ayey ka koobnaan doonaan xubnaha maamulkaas ama mid waliba waxaa loo eegaya dhulka uu ka taliyo?

Maamuladaas, waxa ay leeyihiin wasiiro, waa maxay farqiga u dhaxeya wasiirkaas iyo kan dowlada dhexe? Maxaa Keenay in magac wadaag laga dhigo madaxda gobolada iyo kuwa dowlada dhexe?

Maxey la egtahay awooda Maamul Goboledkaas? Waa tan ugu muhiimsan waayo illa hadda oo aysan si fiican u caga dhigan maamuladaan ayaan aragana isku milqanka ka dhaxeya dowlada dhexe in ka badan mar iyo laba.

Xildhibaanda dowlad dhexe ku jira,  maxaa kala dhexeeya maamuladaan ? Awoodse ma u leeyahay hoggaamiye Maamul Goboleed inuu shaqo joojin ku sameeyo xildhibaanadaas ha ahaato  amar ama codsi?

Haddii ay  xildhibanada dowlada dhexe hoos tagaan nin ka taliya Maamul Goboleed waxa ay igula muuqata in aysan kala cadyn awoodaha lakala leyahay ama awood xad dhaaf ah la siiyay Maamuladaan.

2/  Danta gaar: waxaa cajiib ah in nin waliba oo meel ka taliya uu ilaashadho dantiisa gaarka ah hadduu waayana lagu kala kacaayo.

Sida loo jogo waxaad maqlee waa la is khilaafay ama xariirki lawada lahaa aya la joojiyay maxaey tahay waxaas laba dal miyaan kala nahay mise federaalka ayaa sidaa ah?

Haddi Federal saas yahay ma ahan mid na anfacaaya .

Arrintaan waxa ay isoo xasuusine waqtigii hoggaamiyaasha qabiilada ee aan arki jirnay laba hoggaamye oo maanta wada jooga sheegayna in ay saaxibo yihiin hadana birri is dagaalaya kadib markii lakala waaya danihii lakala lahaa.

Arrimahaan oo kali waxa ay soo laablaabteen dhowr jeer, waxaana keni kara in aysan jirin laba arrimood oo kala ah in ay san jirin awood kala qeybsan iyo dan gaar oo la  ilaashado.

3/ isku dhacyada qabiilada, waa arrin maalmahaan danbe si weyn usoo laabatay inuu dagaal dhex maro laba reer oo wada deggan ama khilaaf xoogan soo kala dhex galo kuwa deris ah xitaa waxa jira maamulada qaar xurgufo ka dhexeeya  waxaana sababay nidaamkaan cusub.

Waxaa isweydiin mudan dad ayaguba saas ah maxey dad bahan u qaban karaan?

Sidoo kali, arrimaha nuucan ah waxa ay isoo xasuusinayaan dagaaladi dhowrka sanadood dadka iyo dalka lagu baabi’yay  oo ay calanka u sideen hoggaamiyaal shaar qabiil huwan.

Waxaa wax laga xishooda ah in dad sheeganayaa ama dhab ahaan ka tirsan dowlad ay ku lug yeeshaan ama sabab u noqdaan dagaalo ama khilaaf dhib keena.

4/ Cadow u dacwoosho, waxaayabaha ay ka simanyihiin maamuladaan la rabo in ay Soomaaliya si federal ah uga taliyaan iyo kaabo qabiiladi hore waxa waaye qaabka ay u dhaqmaan marka uu dhaco khilaaf dhaxdooda ah.

Kuwii hore waxa ay aadi jiren marka ay rabaan in ay is dagaalan ama dagaalooda kadib Ethiopia                 ( Itoobiya ) kadibna waxa ay dhihi jirtay joojiya dagaalka ama hub ayey soo siin jirtay si ay dagaalka usii wadaan, kuwaana waa sidii oo kali maanta marka uu dhaco khilaaf laba maamul u dhaxeeya ama xita dowlada dhexe waxa loo kala carara Itoobiya xita hadda waxaa sii dheer kuwaan waa dallaceen oo waxa ay isku dacweyaan USA ama Midowga Europe .

Maxaad kusoo kordhiseen dalka walaalayaalow?

Miisaaniyada ku baxda inta ay is heystaan ayaa noogu filan khasaaro.

Fadlan, bulshadaan abaartu leysay u naxa oo qaabkaan dowladnimo laguma gaare wax ka bedelan keena  ama dadka iyo dalka noo daaya, dad wanaagsan ayaa idinka badan oo yaqaan sida loo hoggaamiyo ummad.

Nidaam xumidu kuma koobna dhismaha Maamul  Goboleedyada e waxa ay ka jirta dowlada dhexe gudaheeda.

Lama tiri karo inta jeer ay isku dhaceen madaxda sare illa hadana xal looma hlin waxaan is iri “ Lama rabo in wax la xalliyo” waxaan soo xasuustay maahmaahdii eheed “ Adeg diid biyaha ayuu kaa dhameeya”

Kuwaan hadda howl wanagasan nooma qabtaan waqtina waa naga lumiyen xisaab ma leh maaliyadu.

Tusaale waxaa kaaga filan hadda waxaa la isku haya nin ayaa xil laga qaaday iyo side looga qaadi kara, waxaan is weydiiya miyeysan eheyn dad hoggaamiya hal dowlad side u dhici kartaa in aysan iska war heyn ama la isku qabsado qof wax magacaabaya iyo kan casilaayaba?

Dabcan waa sidaan hore usoo sheegay oo ma jiro howl kala qeybsan iyo awoodo kala xadidan.

Qof waliba warqaddu doono ayuu saxiixa.

Shakiga aan ka qabo federaalka waxa uu sii siyaada marka aan xasuusto baahida ay Itoobiya u qabto Bad iyo in la dhisay in ka badan 4 Maamul Goboled oo Itoobiya deris la ah  xeebna leh .

Waxa ay igula muuqata in hadda la bilaabayo qabyaaalad cusub iyo in Qabiil waliba calan la siiyaanaayo sidaasna ay ku lunto dowlad xoogan oo Soomaali yeelato.

Ugu danbeyn waan ogahay in ay jirto fikrad madaxda sare faafiso oo ah in Itoobiya aan saaxibo iyo deris nahay sidaa darteedna aan iska illaawno taariikhdii hore laakin waxaan leehay waa sax waan nahay deris laakin inaan illaawno wixii hore waa Maan-Goror aad ku waddaan ummaadaan ee ka joogsada ma  tirtiranto taariikhduye.

u halgan afkaaga.

Waxa soo badanaaya maalamahaan danbe dhallinyarada wax ku qorta Far-soomaaliga, taas oo micno weyn noo leh haddii aynu nahay soomaali.
waan u mahad naqaya inta ku guuleystay in ay ku qoraan buugaag ama maqaalo taxana ah sidoo kali waxaaan ka codsanaya in lagu daydo asaxaabtaas.

u halgan afkaaga.